Að læra um vatnsinnlyksur

Við getum lært margt frá vatnsinnlyksum sem glata vatninu sínu þegar þær hafa verið fjarlægðar úr náttúrulegu umhverfi sínu í jarðskorpunni. Þegar steinar með vatni inni í þeim verða fyrir frosti, þá þenst vatnið út sem veldur því að hólfið brotnar. Í mynd hér að neðan er hægt að sjá stórt holrými á hliðinni á kvars kristalli. Það eru önnur hólf í þessum steini sem eru umlukin þykkari veggjum sem enn innihalda vatn, en hægt er að sjá það hreyfast í steininum þegar honum er snúið. Eitt mikilvægt smáatriði sem óskemmdar vatnsinnlyksur upplýsa, er að umhverfið sem þær mynduðust í getur ekki hafa breyst mikið síðan kristallinn myndaðist upphaflega. Þessi staðreynd verður þýðingarmeiri þegar við gerum okkur grein fyrir því að flestar vatnsinnlyksur finnast á eða nálægt yfirborðinu. Hefðu þær orðið fyrir frosti á svokallaðri ísöld, þá hefðu miklu fleiri slíkir steinar sprungið og skilið eftir sig brot.

Hvers vegna finnum við vatnsinnlyksur nálægt yfirborðinu ef kristallaðir steinar og steindir eiga að hafa komið djúpt úr jörðu, eins og nútíma jarðfræði kennir – hvers vegna finnast engar vatnsinnlyksur á botninum á Miklagili? Í næsta kafla verður fjallað um ástæðuna fyrir því að vatnsinnlyksur finnast nálægt yfirborðinu – vegna þess að þær mynduðust á eða nálægt yfirborðinu. Þetta bendir til þess að hvar sem þær kunna að finnast, útvega vatnsinnlyksur beina og áþreifanlega sönnun fyrir því að yfirborð jarðarinnar getur ekki hafa breyst til muna síðan þessir vatnsfylltir steinar mynduðust.

Fyrir steindafræðinga eru vatnsinnlyksur furðuverk og það kom ekki á óvart að finna hlutfallslega fáar rannsóknir á þeim. Reyndar fjalla aðeins fáeinir rannsakendur um þessa tegund steina í jarðfræðitímaritum. Við fundum að minnst var eitthvað á þá í rannsóknarskýrslum verkfræðinga sem komu inn á viðfangsefnið um vöxt kvars. Síðar í þessum kafla munum við fjalla um ástæðuna fyrir því hvers vegna verkfræðingar hafa áhuga á vatnsfylltum kvars steinum. Holufyllingar eru steinar sem geta innihaldið töluvert vatn. Til að sýna hversu mikið vatn getur verið innan í þeim, vísum við í bókina Oddities of the Mineral World:

Þéttustu svæði vatnsinnlyksa í Bandaríkjunum eru ef til vill hin margvíslegu set holufyllinga sem hafa nú þegar verið minnst á í ríkjunum Illinois, Missouri og Iowa. Nokkrir þessara staða geyma holufyllingar sem hella út vatni ef þeir eru brotnir. Athyglisverðastur er jarðlag í St. Francisville, Missouri, þar sem mjög stórar holufyllingar hafa verið fundnar sem innihalda rúmlega einn lítir af vatni. (Oddities of the Mineral World, William B. Sanborn, Van Nostrand Reinhold Co., 1976, bls. 51).

Þú gætir líklega fengið þér vænan drykk úr holufyllingu – en vatnið gæti hugsanlega verið ekki alveg svo tært þegar þú bragðaðir á því! Það er ákaflega algengt að lesa að vatnsinnlyksur innihaldi vatn sem er ‚milljónir‘ ára gamalt en það er engin mælanleg sönnun til sem stendur undir slíkum staðhæfingum. Við munum brátt uppgötva að aðferð tímasetningar yfir milljónir ára byggir á að tímasetja storkuberg – en náttúrulegir kvars kristallar voru aldrei bráðnaðir.

Eins og áður var tekið fram, myndu vatnsfylltar holufyllingar sem hefðu orðið fyrir frosti á ísöld, hafa borstið vegna frostveðrunar. Hvernig má það þá vera að heil svæði í Illinois, Missouri og Iowa eiga slík gnægð af óbrotnum holufyllingum? Í dag þurfa vatnsinnlyksurnar sem teknar eru úr Austur-Bandaríkjunum að vera haldið frá frosti um leið og þær eru teknar af jörðinni, vegna þess að þær munu ellegar brotna. Þetta hafnar hugmyndinni um ísaldir, hvort sem þær eiga að hafa átt sér stað fyrir 10.000 árum eða fyrir milljónum árum síðan. Það eru svo margar ósvaraðar spurningar eftir.