Tafla yfir sögu aldursákvörðunar

Taflan yfir sögu aldursákvörðunar í mynd hér að neðan sýnir aðferðir aldursákvörðunar skráða í tímaröð sem eitt sinn voru við lýði. Fyrir utan sagnfræðilega hluta töflunnar, kom meginhluti upplýsinganna úr bókinni The Age of the Earth, eftir G. Brent Dalrymple, sérfræðing í tímatalsfræði jarðarinnar. Við munum ræða verk hans í næstum færslum.

Frá upphafi tímans og allt fram á 18. öld var hin skráða mannkynssaga í vörslu greindra manna. Sögðu nokkuð þessir sagnaritarar að allir á undan þeim hafi verið fávísir eða ófærir um að skrifa? Gáfu þessir fornu fræðimenn í skyn að þeir eða foreldrar þeirra voru fyrstir til að læra að lesa og skrifa? Varð hellisbúinn skyndilega ‚lærður‘ sem bætti smám saman tungumálagetu sína?

Sjálfmenntaðir menn og konur hafa alltaf verið til, en í flestum skólum í dag er hin skráða mannkynssaga meðhöndluð sem goðsögn og hefur verið skipt út fyrir fræðilegri sögu eða forsögu sem spannar milljónir og jafnvel milljarðar ára. Hvernig gerðist það? Nútíma vísindi gegndi lykilhlutverki í að lasta hina raunverulegu mannkynssögu.

Vinstri dálkurinn í töflunni í myndinni hér að ofan er samantekt á sjö aðferðum aldursákvörðunar. Undir sérhverri aðferð má finna tímabil þar sem sú hún var í háhöfði og mat á aldri jarðarinnar sem leiddur var af aðferðinni. Hinn sögulegi aldur stendur upp úr í einstæðum flokki vegna ungs aldurs, einkum þegar hann er borinn saman við hina „vísindalegu“ aldra. Saga er oft ekki hugsuð sem vísindagrein en Michael Shermer segir í Scientific American að „hún getur verið það“:

Sagan er ekki hugsuð nægilega oft sem vísindagrein, en hún getur verið það ef hún notar ‚aðferð samanburðar‘. (Doing Science in the Past, Michael Shermer, Scientific American, maí 2010, bls. 34).

Shermer var að skrifa gagnrýni á bók sem var gefin út árið 2010 um mismuninn á milli tveggja þjóða sem búa á sömu eyju – Haítí og Dóminíska lýðveldið. Bókin Natural Experiments of History eftir Jared Diamond og James A. Robinson greina frá þáttum sem leiddu til tveggja mjög mismunandi þjóða. Shermer hélt áfram að útskýra að það var kominn tími fyrir vísindamenn til að „virða söguna sem vísindagrein“:

Í þungamiðju allra vísinda er einangrun fáeinna öflugra þátta sem eru ábyrgir fyrir megnið af fervikum þess sem mælt er. Notkun á aðferð samanburðar með slíkum náttúrulegum tilraunum sögunnar er ekki frábrugðið því sem félagsfræðingar og hagfræðingar gera í samanburði á náttúrulegum tilraunum samfélagsins í dag. Svo að tíminn er kominn fyrir vísindamenn til að virða söguna sem vísindagrein og fyrir sagnfræðinga til að prófa sagnfræðilegar kenningar sínar með aðferð samanburðar og með annarri tækni. (Doing Science in the Past, Michael Shermer, Scientific American, maí 2010, bls. 34).

Þetta er einmitt það sem við vonum að lesandinn taki með sér eftir að lesa næstu færslur auk 14. kaflans í UM sem fjallar um líkanið um mannkynssöguna – að skynja meiri virðingu fyrir sögunni sem vísindagrein. Án sögunnar eru engin vísindi, vegna þess að fortíðin sem próf tímans er nauðsynleg sönnun fyrir sérhverja sanna vísindalega uppgötvun.

Lífjarðlagafræði – aldursákvörðun steingervingalaga

Jarðfræðilegi tímakvarðinn, sem er „hvergi til á jörðinni“ nema í öllum kennslubókum í jarðfræði, hófst með lífjarðlagafræði. Berglög voru fyrst aldursákveðin samkvæmt þeim steingervingum sem þau innihéldu. En, eins og við munum sjá síðar og í steingervingalíkaninu, þá voru þetta hrapalleg mistök.

Annað fræðilegt þversnið bergs sem er ekki til eru steingervingalögin. Berglög með steingervingum úr frumstæðum örverum neðst og úr þróuðum spendýrum efst (eins og sagt er fyrir um í þróunarkenningunni) finnast hvergi í heiminum. Hvernig getur jarðfræðilegur tímakvarði, byggður á steingervingalögum, verið áreiðanlegur ef steingervingalögin sjálf eru ekki til?

Þetta leiddi til þess að nútíma vísindi lagði allar aldursákvarðanir sínar undir í einn hlut – aldursákvörðun með geislavirkni:

Lífjarðlagafræði gefur okkur nú ítarlegt kerfi fyrir samsvarandi raðir steina um allan heim. Þó hefur það sínar takmarkanir. Það getur sýnt að einn steinn sé eldri en annar, en ekki nákvæmlega hversu gamall. Með örðum orðum gefur það okkur afstæðan en ekki nákvæman aldur. Með því að vinna úr því hversu hratt lög gætu hafa myndast og með öðrum vísbendingum, ákvörðuðu jarðfræðingar grófan aldur fyrir hinn jarðfræðilega tímakvarða. En það er fyrst með þróun aldursákvörðunar með geislavirkni síðastliðin 50 ár að við getum verið fullviss um að aldrar séu nokkuð nákvæmir. (The Complete Guide To Rocks & Minerals: John Farndon, Anness Publishing, 2006, bls. 35).

Hvað þýðir „nokkuð nákvæmir“ þegar það kemur að aldursákvörðun með geislavirkni á berglagi sem jarðfræðingar viðurkenna að sé hvergi til á jörðinni? Jarðfræðingar svara þessu með því að útskýra að ‚hlutar‘ úr þessum tímakvarða séu til á mismunandi stöðum. Það leiðir til áhugaverðrar spurningar:

Framreikningur! Hins vegar er sá framreikningur sem sameinar mismunandi lög jarðskorpunnar úr ýmsum stöðum í heiminum í einn ‚jarðfræðilegan tímakvarða‘ hræðilega villandi. Vandamálið versnar enn frekar með þeirri staðreynd að aldursákvörðun með geislavirkni getur aðeins verið framkvæmd á steinum sem hafa einhvern tímann bráðnað.

Þetta skapar stórt vandamál, vegna þess að megin þorri setefna á jörðinni hefur aldrei bráðnað og kom ekki úr bráðnuðu bergi. Þannig að jarðvísindamenn eru fastir, vitandi að þeir geta ekki aldursákvarðað flest setefni á beinan hátt, né heldur steingervinga, sé aldursákvörðunin gerð með geislavirkni. Hvernig geta þeir þá verið „fullvissir“ um að jarðfræðilegi tímakvarði þeirra sé „nokkuð nákvæmur“?

Þróunarsinnar en einnig mannfræðingar vita að það er engin áreiðanleg aðferð um aldursákvörðun til sem aldursákvarðar steingervingana sjálfa. Þeir verða að snúa sér að jarðfræðinni til þess að fá aldrana sína. Uppgötvun hinnar nýju jarðfræði í vatnsplánetulíkaninu þýðir að við vitum núna að grundvöllur sá er nútíma jarðfræði byggir á – er sandur. Til að sýna þetta enn frekar, munum við rannsaka sögu aldursákvörðunar sem sýnir hvernig kenningar um aldur jarðarinnar hefur í fyrstu verið viðurkenndur – en síðar hafnaður.

Tímakvarðinn sem var aldrei til

Í líkaninu um allsherjar flóðið er jarðfræðilegur tímakvarði ásamt dularfullu nöfnin á berglögunum í þversniði bergs óþörf. Þau voru reyndar aldrei til og rannsakendur sjálfir viðurkenna almennt að berglögin „séu hvergi til á jörðinni“:

Jarðfræðilegur tímakvarði

Jafnvel þótt að slík berglög séu hvergi til á jörðinni, er ítarlegur tímakvarði sem byggir á þau notaður víða. (The Complete Guide To Rocks & Minerals: John Farndon, Anness Publishing, 2006, bls. 35).

Hugsaðu þér hvað gerist þegar við notum röng líkön til að myndgera heiminn í kringum okkur. Vísindin notuðu eitt sinn líkan af sólkerfinu byggða á jarðmiðju. Voru forspár um hreyfingu reikistjarna að virka? Nei. Galen gerði frægt líkan af mannslíkamanum út frá líffærafræði apa – voru skurðaðgerðir byggðar á því líkani áreiðanlegar? Nei. Hvers vegna ætti það að vera eitthvað öðruvísi í jarðvísindum? Jarðfræðilíkan nútíma vísinda er tröllriðið af fjölmörgum leyndardómum, frávikum og ráðgátum sem eru óútskýranlegar í dag.

Jarðfræðilegur tími er afleiðing langs lista af jarðfræðilegum villum sem skráðar eru í UM. Falskenningarnar um óratíma og kviku, sem eiga að vera drifkraftur flekahreyfinga, hafa nokkuð sameiginlegt: hvorug þeirra er rétt og báðar eru hinum virta föður jarðfræðinnar til hróss – James Hutton.

Framreikningur Mark Twains

Hinn vel þekkti rithöfundur, háðsádeiluhöfundur og skipstjóri fljótbáts, Mark Twain, hafði mjög gaman af að skrifa um Mississippi fljótið. Í bók hans Life on the Mississippi, dró hann upp mynd af getgátum nútíma vísinda um tíma:

Ef ég nú myndi vilja vera einn af þessu þunglamalegu vísindafólki, og blaðra til að sanna hvað hafi gerst fyrir löngu síðan með því sem gerðist á ákveðnum tíma fyrir stuttu síðan, eða hvað muni gerast langt í framtíðinni með því sem gerðist á síðustu árum, þvílíkt tækifæri það væri!

Jarðfræðin hafði aldrei slíkt tækifæri, né slíkar nákvæmar dagsetningar til að rökræða út frá! Né heldur ‚þróun tegunda‘! Ísaldir eru frábærir hlutir, en þeir eru óljósir – svo óljósir. Vinsamlegast takið eftir:

Á 176 ára tímabili hefur neðri hluti Mississippis styst um 389 km. Þetta eru smávægilegir 2 km á ári að meðaltali. Þess vegna getur hvaða spakur maður sem er, sem ekki er blindur eða fáviti, séð að á gamla sílúr tímabilinu fyrir einum milljón árum í nóvember, hafi neðri Mississippi verið tveimur milljónum kílómetrum lengri og stokkið yfir Mexíkóflóann líkt og veiðistöng. Og með sama hætti gæti hver sem er séð að eftir 742 ár mun Mississippi fljótið aðeins vera 2 km að lengd, og Cairo og New Orleans munu sameina götur sínar og fólk mun rölta rólega með einn borgarstjóra og eitt sameiginlegt borgarráð. Það er eitthvað heillandi við vísindi. Maður fær slíkan aragrúa af getgátum til baka út úr smávægilegu innleggi staðreynda. (Life on Mississippi: Mark Twain, upphaflega gefið úr af James R. Osgood & Co., 1883).

Með pælingum Mark Twains sjáum við að jarðfræðilegur tími er einfaldlega getgáta sem byggð er á smávægilegu innleggi staðreynda. Á virðulegri og fræðilegri máli mætti kalla þetta framreikning. Webster orðabókin útskýrir framreikning sem „ákvörðun (óþekktrar stærðar) út frá einhverju sem er þekkt; getgáta.“ (Webster´s Universal College Dictionary: Random House, Inc., 1977, bls. 284).

Framreikningur getur verið gagnlegur í stærðfræði og tölvulíkönum en hann ætti aldrei að vera notaður til þess að skilgreina breiðar hugmyndir í náttúrunni eins og jarðfræðilegan tímakvarða. En það er nákvæmlega það sem nútíma vísindi hafa gert – að álykta að jarðfræðilegur tími sé ‚þekktur‘ út frá óþekktum hlutum, sem þýðir ekkert annað en það sem orðabókin segir að það sé – getgáta.