Gamla jaršfręšin virkar ekki

Įšur hef ég skrifaš um Hringrįs bergs eins og nśtķma jaršfręši skilgreinir hana, en sé hśn röng, žį žarf augljóslega aš endurskoša flokkun bergs. En hvers vegna mynda žessir žrķr bergflokkar (storkuberg, myndbreytt berg og setberg) ekki réttan uppruna bergs? Jaršfręšingar tala um žessa žrjį bergflokka sem uppruna steinda. Uppruni frumsteinda storkubergs er lżst į eftirfarandi hįtt:

Margar steindir myndast beint śr kviku. Feldspat, gljįsteinn og kvars til dęmis myndast žegar kvika kęlist nišur, djśpt ķ jaršskorpunni, viš hitastig frį 1100°C nišur ķ 550°C. (Rocks, Minerals & Gemstones: Walter Schumann, HarperCollins Publisher and Houghton Mifflin Company, 1993, bls. 12).

Ķ kviku-falskenningunni lęrum viš um įstęšuna, hvers vegna žessi ofangreind yfirlżsing sé röng. Nįttśrulegt kvars getur ekki myndast vegna kęlingu kviku vegna margra įstęšna, m.a. žessarar:

  1. Kvars er ekki geislavirkt (eins og kenningin um hitann ķ jöršunni segir til um).
  2. Kvars er ekki gler (kvars hefur kristalluppbyggingu į mešan gler hefur hana ekki).
  3. Kvars hefši ekki žrżstirafeiginleika (nįttśrulegt kvars glatar žessum eiginleikum žegar žaš er hitaš yfir 570°C).

Algengt er aš fólk haldi aš hitinn ķ jöršunni višhelst vegna geislavirkni ķ kvikunni žar. Žaš myndi hins vegar žżša aš allt storkuberg (storknuš kvika) ętti aš vera geislavirk, en svo er ekki raunin. Annar augljós hlutur sem hrekur žessa punkta er aš žegar kvars brįšnar, žį veršur žaš aš formlausu gleri og getur aldrei aftur oršiš aš kristöllušu kvarsi meš kólnun. Auk žess hefur nįttśrulegt kvars žrżstirafeiginleika. Sé kvars hitaš yfir 570°C glatar steindin žennan eiginleika. Kvars, eins og ašrar steindir sem myndast ķ vatnsžrżstihita, geta ekki įtt upptök sķn ķ storknašri kviku. Žess vegna er uppruni frumsteinda storkubergs gallašur og žarf aš skilgreina upp į nżtt.

Nęsti flokkur, myndbreytt berg, er sagšur hafa myndast ķ ferli sem inniheldur hįtt hitastig og hįan žrżsting, almennt įn vatns sem leišir til myndunar nżrra steinda meš enduruppbyggingu nśverandi steinda. Aldrei hafa menn žó fylgst meš žessu ferli ķ nįttśrunni! Viš gętum ašlagast žessari skilgreiningu ef bergfręšingar gętu bśiš til myndbreytt berg śr storkubergi eša öšru bergi ķ rannsóknarstofu meš žvķ aš beita einungis hįum hita og hįum žrżstingi. En jafnvel eftir tilraunir ķ aldarašir hafa rannsakendur ekki nįš aš gera žaš. Megin innihaldsefniš vatn hefur veriš sleppt śr jöfnunni og žess vegna žarf myndbreytta bergiš aš vera skipt śt.

Fjallaš er um leyndardóminn um setberg ķ kaflanum um falskenninguna um hringrįs bergs. Hinn sanni uppruni meginžorra sets er ekki vegna vešrunar og rofs. Žó svo aš jaršfręšingar hafi haldiš fast viš žessa skošun, tala vķsbendingarnar gegn rofi sķnu mįli. Jaršfręšingar geta ekki śtskżrt nęgilega vel uppruna mestan hluta sets jaršarinnar en hinn sanni uppruni setbergs er žżšingamesta breytingin sem kynnt veršur ķ nżrri jaršfręši.

Jaršfręšingar ķ dag tala sjįlfir um aš myndun setbergs sé ekki einfalt ferli og ķ raun er ekki hęgt aš sjį mörg žessara ferla ķ gangi ķ dag.

Žetta kemur kannski mörgum į óvart sem héldu aš ef jaršfręšingar voru meš eitthvaš rétt, žį ętti žaš aš vera žaš aš setberg kęmi frį vešrun og rofi. Raunin er samt önnur eins og Löss leyndardómurinn og falskenningin um hringrįs bergs sżna. Og eins og hęgt er aš lesa ķ undirkafla 6.2, žį lęrum viš aš žaš var „erfitt aš įkveša“ ķ hvaša af žessum žremur flokkum į aš setja einstaka steina:

Storkuberg er venjulega skilgreint sem berg sem storknar śr heitu (vanalega hęrri en 600°C), brįšnušu eša aš hluta til brįšnušu įstandi. Žegar mašur reynir aš beita žessari skilgreiningu į raunverulegan stein, žį uppgötvar mašur aš ķ vettvangi djśpbergs er oft erfitt aš koma į laggir forsendu til aš įkveša hvort viškomandi kristallaš berg sé annašhvort storkuberg eša myndbreytt berg, en hins vegar į vettvangi yfirboršs gęti žaš oršiš erfitt aš įkveša hvort gjóskubergsefni eigi upptök sķn ķ storkubergi eša setbergi. (Magmas and Magmatic Rocks: Eric A J Middlemost, Longman Group Limited, 1985, bls. 71-72).

Hvers vegna ętti žaš aš vera "erfitt aš įkveša" hvernig flokka eigi "raunverulega steina"? Vegna žess aš steinar hafa vanalega veriš flokkašir eftir žessum žremur bergflokkum sem grundvallast į kenningu en ekki į athugunum.

Flokkun bergs er ekki žaš einfalt mįl aš bera kennsl į steina og sortera žį. Hver flokkur er kerfi sem byggšur er į kenningu um hvernig berg myndast. (The Complete Guide to Rocks & Minerals: John Farndon, Anness Publishing, 2006, bls. 56).

Hvaš ef kenningarnar um "hvernig berg myndast" séu rangar? Ef žaš vęri tilfelliš, myndi žaš svo sannarlega lżsa įstandinu ķ jaršfręšinni – aš jaršfręšingar eiga "erfitt" meš aš nota fręšilega flokkunarkerfiš į "raunverulega steina".


« Sķšasta fęrsla | Nęsta fęrsla »

Bęta viš athugasemd

Ekki er lengur hęgt aš skrifa athugasemdir viš fęrsluna, žar sem tķmamörk į athugasemdir eru lišin.

Innskrįning

Ath. Vinsamlegast kveikiš į Javascript til aš hefja innskrįningu.

Hafšu samband