Umrótartímar

Heimurinn hreyfist, hann skríður. Fram á við, niður á við, snýr ekki aftur. Margir tala um að bráðum verði lífið „eins og áður“ – en er það í raun að fara að gerast? Verða hlutirnir nokkurn tímann „eins og áður“? Hið svokallaða venjulegt líf eru góðar minningar en hins vegar blasir við fyrir okkur annars konar líf. Hvers má vænta? Hvað eða hver orsakar þessar breytingar?

Röð atvika hefur átt sér stað að undanförnu, engin þeirra er tilviljun. Ætli „fordæmalaus“ verði ekki orð ársins, en það sama má segja um 2021 og árin sem fylgja á eftir. Bæði stórkostlegir og grátlegir hlutir stefna til móts við okkur – nýir hlutir sem eiga eftir að vekja furðu okkar en líklega einnig gremju og andúð fyrir marga.

Mikill órói er á samfélagsmiðlum og fjölmiðlar miðla oft fréttum sem eru í mótsögn við fjölda vitnisburða vísindamanna og annarra fróðra manna. Ég hef til dæmis bæði heyrt að kóróna veiran hafi verið breytt í rannsóknarstofu, en einnig hið gangstæða, að hún sé algerlega náttúruleg. Báðir aðilar voru háskólafólk með doktorsgráðu. Spurningin hér er ekki hvort veiran hafi verið aðlöguð eða ekki – sem er samt vert umræðuefni út af fyrir sig – heldur hvernig fjölmiðlar takast á við þessa umræðu, auk umræðunnar á mörgum alvarlegum ásökunum sem eru á lofti um þessar mundir. Hún er nefnilega nánast enginn, heldur upplifum við einhliða fréttaflutning sem oftast snýst um hræðslu.

Hvað er rétt og hvað er rangt? Eru menn svona harkalega ósammála eða er jafnvel einhver með vísvitandi blekkingar? Sagt á hinn bóginn, þá eru sumir gæddir þeirri gáfu að vera gefin „þekkingarorð, svo að öllum megi kenna visku og þekkingu“ (K&S 46:18). En hverjum eru gefin vísdómsorð og þekkingarorð, hverjum má treysta og hvert skal snúa sér?

Þetta er góður tími til að ígrunda, leita inn á við og biðja bænar. Við verðum að fínstilla okkur og greina þá raddir sem í kringum okkur eru og mynda okkur okkar eigin skoðun – þótt það gæti reyndar stundum verið samfélagslega „bannað“.

Við Íslendingar getum sjálfsagt tekið undir þau orð mín og reynslu, að þegar ég var ungur strákur, var fréttatíminn nánast heilagur og ekki mátti tala eða gera hávaða á meðan. Við borðuðum venjulega kvöldmat kl. 19:00 og faðir minn hafði kveikt á útvarpsfréttunum, á meðan allir urðu að hafa hljótt. Þessi leikur endurtók sig klukkutíma síðar þegar sjónvarpsfréttirnar hófust. Ég minnist afa míns sem reiddist okkur ef á fréttatímanum heyrðist bofs í okkur krökkum með orðunum: „Svona rétt á meðan!“

Það er skiljanlegt að við viljum fylgjast með hvað er að gerast, bæði innan og utan landsteinanna og við höfuð lært að treysta fjölmiðlunum okkar, að rétt sé farið með mál. Aldrei myndum við draga það í efa sem greint var frá í fréttunum.

En síðan varð Trump forseti Bandaríkjanna og hugtakið „falsfréttir“ varð til. Undarlegt að allir forsetar þar á undan hafa fengið sanngjarna og virðingarfulla umfjöllun, hvort sem þeir voru demókratar eða repúblikanar. Hvað olli því þessum umskiptum? Sá sem heldur að klaufaleg framkoma Trumps sé ástæðan, hugsi sig um. Hvers vegna eru fjölmiðlar svo harðir á því að við eigum að hata hann? Hvers vegna er stríð í gangi á milli Trump og fjölmiðla, alveg frá degi eitt? Menn verða að hafa í huga, hver á fjölmiðlana.

Prófessor dr. John Oxford, veirufræðingur og sérfræðingur í inflúensu, sagði þetta nýlega:

Persónulega myndi ég segja, að besta ráðið er að eyða minni tíma í áhorf sjónvarpsfrétta, sem eru æsifengnar og ekki mjög góðar. Ég tel persónulega að þetta Covid útbrot sé eins slæmt og vetrarflensufarsótt... Við þjáumst af fjölmiðlafaraldri! (A View from the HVIVO / Open Orphan #ORPH Laboratory – Professor John Oxford).

Verið getur þó að við munum bráðum ekki hafa neitt val, ef marka má frétt Viljans, að „Þjóðaröryggisráð vill kortleggja falsfréttir og upplýsingaóreiðu“:

Þjóðaröryggisráð hefur ákveðið að koma á fót vinnuhópi til að kortleggja birtingarmyndir og umfang upplýsingaóreiðu í tengslum við COVID-19 hér á landi og gera tillögur um aðgerðir til þess að sporna gegn henni. (Viljinn.is)

Þetta hljómar svolítið eins og að einhver eigi að ákveða fyrir mig, hvað ég megi taka til mín og hvað ekki. Ritstjórn sem segir mér hvað sé rétt og hvað rangt. Já, það hljómar svolítið eins og að innleiða eigi áróðursfréttir sem notaðar voru t.d. í nasista Þýskalandi og í öðrum einræðisveldum. Á RÚV að taka það hlutverk að sér að sjá okkur fyrir fréttum? Hvar endar þetta?

Halldór Armand Ásgeirsson segir upplýsingaóreiðu vera annað nafn á lýðræði. Hann skrifar meðal annars:

Nútímalýðræðissamfélög eru gegnsýrð af skipulegri útbreiðslu misvísandi upplýsinga og valdakerfi þeirra grundvallast að miklu leyti á þeim. Fjölmiðlar eru barmafullir af misvísandi upplýsingum sem þjóna stórum hagsmunaöflum og þegja sömuleiðis skipulega um ákveðin stór mál… Við skulum ekki falla í sömu gryfju og Vesturlandabúar gerðu við hrun Sovétríkjanna þegar þeir héldu að þeir einir kynnu að segja sannleikann eða vissu hvað hann væri. Þeirra eigið þjóðfélag var allt saman gegnsýrt af lygaáróðri sömuleiðis. Falskar fréttir eru ekkert nýtt. Þær eru bara, eins og fréttaflutningurinn í Sovétríkjunum var, aðeins augljósari birtingarmynd skipulegra lyga en maður sér annars staðar. (RÚV).

Svörin við öllum spurningunum hér að ofan er hægt að bera kennsl á í ljósi langs aðdraganda sem virðist vera að enda í einhvers konar lokauppgjöri, sem er að hefjast um þessar mundir. Sagan hefur kennt okkur ýmislegt og gott er að rifja hana upp til að geta áttað sig betur á þessa hegðun fjölmiðla og stjórnvalda. Þetta er saga sem hófst í Bandaríkjunum fyrir um það bil 150 árum síðan, en það sem við upplifum í dag er í rauninni framhaldssaga hennar.

Aldursdagskrá Dalrymples

G. Brent Dalrymple vann fyrir Jarðfræðistofnun Bandaríkjanna (USGS) í 31 ár og hjálpaði til við að leggja grunninn að flekakenningunni og lagði mikið af mörkum til rannsóknar á uppruna og aldur jarðarinnar og tunglsins. Árið 2003 hlaut Dalrymple þjóðarorðu vísindanna (sjá mynd), sem er í Bandaríkjunum æðsti heiður fyrir vísindaleg afrek. Þessi verðlaun eru veitt þeim sem gefa mikilvægt framlag til vísindanna á sviði eðlisfræði, líffræði, stærðfræði, verkfræði, félagsfræði eða atferlisvísinda.

Dalrymple gaf út 77 blaðsíðna bók árið 1982, Radiometric Dating, Geologic Time, And The Age Of The Earth: A Reply To „Scientific“ Creationism, sem innihélt yfirlýsingu um tilgang hans eða dagskrá:

Tilgangur þessa rits er að útskýra grundvallarreglur helstu aðferða aldursákvörðunar með geislavirkum efnum, til að sýna hvernig þær eru notaðar til að ákvarða aldur steina, til að sýna að þær gefa okkur áreiðanleg og mótsagnalaus aldursgögn ef þeim er beitt rétt, og renna stuttlega yfir sannanirnar fyrir aldri jarðarinnar og sólkerfisins. Ég mun einnig sýna að rökin sem notuð eru af stuðningsmönnum „vísindalegra“ sköpunarhyggju til að koma óorði á aldursákvörðun með geislavirkum efnum, séu án vísindalegra staðreynda. (Radiometric Dating, Geologic Time, And The Age Of The Earth: A Reply To „Scientific“ Creationism).

Bók Dalrymples kom sem svar þegar hann var beðinn um að vera með í teymi sem myndi vitna í réttarsal um sannleiksgildi þróunarkenningarinnar og skyldukennslu á henni í opinberum skólum.

Áratugi síðar, eða árið 1991, gaf Dalrymple út útvíkkaða útgáfu af bók sinni. 474 blaðsíðna bókin The Age of the Earth er heimild sem oft er vitnað í hér. Aftan á kápunni finnum við þennan texta:

The Age of the Earth er besti vitnisburðurinn fyrir hin vísindalegu rök að pláneta okkar er ekki þúsundir, né jafnvel milljónir, heldur milljarðar ára gömul. (The Age of the Earth: G. Brent Dalrymple, Stanford University Press, 1991, aftan á kápu).

The Age of the Earth varð síðar að biblíu sérfræðinga í tímatalsfræði jarðarinnar varðandi aldursákvörðun með geislavirkum efnum, enda vitnað meira í hana en í nokkra aðra heimild þegar fræðimenn og stuðningsmenn gamallar jarðar gefa út grein sem reynir að sanna að jörðin sé milljarðar ára gömul. Ef einhverjum langar að skoða þær sannanir sem vísindin hefur safnað til að sanna 4,5 milljarða ára aldur jarðarinnar – þá er þetta bókin.

Inngangurinn í bók Dalrymples gerir dagskrá hans um andstöðu sköpunarhyggju ljósa:

Loksins kom sú náttúruleg tregða, algeng flestra vísindamanna, að eyða einhverjum tíma í að fást við bull; kenningar ‚vísindalegra‘ sköpunarhyggju eru svo fjarstæðukenndar, að það virðist réttast að hunsa þær einfaldlega. (The Age of the Earth: G. Brent Dalrymple, Stanford University Press, 1991, bls. viii).

Það er mikilvægt að við leggjum opinskátt áherslu á þessa dagskrá til að hjálpa lesandanum að skilja hvöt Dalrymples á bak við rannsóknir sínar og viðhorf, eða kvikukreddu gleraugu hans sem hann sér heiminn í gegnum með.

Því miður hefur Dalrymple, auk margra annarra vísindamanna á sérsviði hans, eytt lífi sínu á bak við hulu hinna myrku tíma vísindanna, blindaðir af eigin dagskrá og röngum skilningi á bæði mismuninum og því sem er sameiginlegt á milli trúarbragða og vísinda. Dalrymple heldur áfram:

Það er nú almennt skilið að trúarbrögð og vísindi eru aðskilin svið vitsmunalegrar viðleitni sem bæta hvor annan upp, sérhvert í stakk búið að spyrja og leita svara við nokkuð mismunandi gerða spurninga um mannkynið, náttúruna og alheiminn. (The Age of the Earth: G. Brent Dalrymple, Stanford University Press, 1991, bls. 18).

En eru ekki trúarbrögð og vísindi bæði að leita svara við þessum spurningum:

Þau eru í raun bæði að leita svara við sömu spurningunum, sem rengir staðhæfingu Dalrymples um að trúarbrögð og vísindi séu að leita svara við „nokkuð mismunandi gerða spurninga“. Sérfræðingar í tímatalsfræði jarðarinnar í nútíma vísindum eru oft í minnihluta á móti skoðun almennings um aldur, þannig að þeir reyna að aðgreina sannleika sem fundinn er í trúarbrögðum og í vísindum, líkt og að útgáfa nútíma vísinda sé sú réttari af þeim báðum. Hins vegar er sannleikur – alveg sama hvar hann er að finna – óbreytanlegur og óháður uppruna sínum. Þetta er einmitt meginþáttur sannleikans sem vantar nokkuð oft í vitsmunalegri vinnu nútíma vísinda.

Í allri sanngirni, þá langar Dalrymple og starfsfélagar hans, ásamt flestum rannsakendum, að finna sannleikann, en dagskráin þeirra hefur myrkrað sýn þeirra og takmarkað þá möguleika sem þeir sjá og stundum vita þeir ekki hvernig eða hvar eigi að finna sannleikann. Til eru þó nokkur dæmi, þar sem UM hefur sýnt að sköpunarhyggja í hinum hefðbundnum skilningi er langt frá því að vera „bull“. Enn eru margir óskrifaðir kaflar og til er flóð vísbendinga sem á eftir að skoða, en ljós sannleikans sem vantar í nútíma rannsóknarstofum, vísvitandi eða ekki, er ástæðan fyrir því að hinu augljósa er oft hunsað.

Falskenningin um jarðfræðilegan tíma

Jarðfræðilegur tími er ein megin burðarsúla sem nútíma vísindi er byggð á. James Hutton, faðir nútíma jarðfræði, er kenndur við hugmyndina ‚óratími‘ eða ‚Deep time‘. Hutton, sem var fræðimaður en þó ekki tilraunakenndur vísindamaður, ímyndaði sér bara jarðfræðilega tímakvarðann sinn.

Við munum kanna sögu tímatöflunnar sem gefur yfirlit yfir mismunandi aðferðir sem notaðar eru til að reikna aldur jarðarinnar á síðustu tveimur öldum. Við munum skoða hvernig nútíma vísindi komst að þeim 4,5 milljörðum ára aldri jarðarinnar og þeirri rangri ályktun sem tengd er þessum aldri. Lögð verður áhersla á nokkra lykilrannsakendur sem komu að aldursákvörðun jarðarinnar ásamt mikilvægum mistökum þeirra og því sem á vantaði.

Jarðfræðilegur tími skilgreindur

Höfundur hugmyndarinnar um kvikuplánetu, eða kvikukreddunnar, var James Hutton sem einnig er ábyrgur fyrir falskenningunni um jarðfræðilegan tíma. Einn frægasti þróunarsinni allra tíma, Stephen Jay Gould, skildi klárlega að nútíma jarðfræði væri ekkert án ‚óratíma‘. Gould gaf James Hutton líflegan heiður:

Hann braut mörk tímans og kom þar með á fót mest auðkennandi og umbreyttasta framlagi jarðfræðinnar fyrir mannshugann – óratímann. (Stephen Jay Gould í The Man Who Found Time, James Hutton and the Discovery af the Earth´s Antiquity: Jack Repcheck, Perseus Publishing, 2003).

En hvað er óratími og hverjar voru hinar vísindalegar „sannanir“ á því að slíkur tími sé til? Í Bókinni The Man Who Found Time, James Hutton and the Discovery af the Earth´s Antiquity lesum við:

James Hutton, skoskur náttúruspekingur, horfðist djarflega í augu við þennan aldargamlan vísdóm. Í riti hans frá 1788 kynnti hann formlega sönnun á því að jörðin væri mun eldri en 6.000 ára. Reyndar var aldurinn óreiknanlegur – hann gæti verið hundruð milljónir ára eða milljarðar ára. Hutton dró ályktun sína um aldur jarðarinnar með byltingarkenndri kenningu sinni um jörðina, sem skilgreindi ofurhægfara ferli veðrunar og rofs, samofið hreyfingum jarðskorpunnar sem orsakast af miklum hita undir yfirborðinu. (The Man Who Found Time, James Hutton and the Discovery af the Earth´s Antiquity: Jack Repcheck, Perseus Publishing, 2003, bls. 4).

En hvernig sannaði Hutton í raun jarðfræðilegan tíma þegar kenningar hans voru byggðar á rangri jarðfræði? Er til raunveruleg og áþreifanleg sönnun í nútíma jarðfræði um milljónir ára veðrun og rof? Hvað með sönnunina um „mikinn hita undir yfirborðinu“ – hefur nútíma jarðfræði nokkurs staðar raunverulega sönnun fyrir þessu? Vísindin eiga enga sönnun fyrir hvorug þessara yfirlýsinga. Leyndardómarnir um Löss og rof í kaflanum um hringrás bergs eru bein empírísk sönnun sem hrekur milljónir ára langa veðrun sem Hutton talaði um. Kaflinn um kvikufalskenninguna kynnti vel skiljanleg vísindi sem sýndi að það er engin kvika inni í jörðinni.

Það er mikilvægt að vita að kenning Huttons um jarðfræðilegan tíma hafði í raun engan grundvöll þegar hann ímyndaði sér hann seint á 18. öld. Sumir vísindamenn trúa því að þrátt fyrir að Hutton skjátlaðist þegar hann gerði ráð fyrir veðrun og kviku, þá hafi nútíma tækni í dag sannað hugmyndir hans um jarðfræðilegan tíma. Þessi kafli mun hins vegar sýna að sú trú er einnig röng – nútíma tækni hefur alls ekki sannað óratíma vegna þess að aldurgreiningar sem gefa til kynna milljónir ára voru allar gerðar í skugga kvikukreddunnar og annarra rangra forsenda.