Vķštęk massadreifing vatns
24.1.2020 | 08:23
Tveir af įšur nefndu fimm rannsakendum gįfu einnig śt grein ķ Science įriš 2002 undir heitinu Redistributing Earths Mass (Endurdreifing massa jaršarinnar). Žeir ręddu nżlegar męlingar į sjįvarmįli frį gervihnöttum sem einfaldlega pössušu ekki viš athuganir į brįšnun ķss.
Žeir vķsa ķ žįtt sem kallašur er J2 en hann skilgreinir breytilega pólfletju jaršarinnar, eša meš öšrum oršum, J2 er męlikvarši į frįvik jaršarinnar į kślulögun eša hversu mikiš hśn flest śt viš pólana. Myndin hér aš nešan hjįlpar okkur skilja pólflata lögun jaršarinnar sem er lķkt og kraminn bolti um 0,3% vķšari viš mišbaug en viš pólana. Myndin er żkt til aš sżna žessi įhrif.
Rannsakendurnir taka eftir žvķ aš engin nśverandi kenning um hnattręna hlżnun getur śtskżrt athuganirnar:
Cox og Chao greina frį röš gagna frį gervihnattarleysi frį fjölda gervihnöttum į įrunum 1979 til 2001. Fyrir mestan hluta sķšustu tvo įratugi hefur J2 veriš stöšugt minnkandi. En snemma įriš 1998 byrjaši žaš aš vaxa verulega, sem gefur til kynna vķštęka endurdreifingu į massa śr hįum breiddargrįšum inn į mišbaugarsvęšiš.
Cox og Chao ręša nokkur gangvirki sem gętu śtskżrt žessar athuganir: brįšnun heimskautaķssins og brįšnun ķssins į Noršur-Ķshafi. Samkvęmt nśverandi žekkingu hins vegar, getur ekkert af žessu śtskżrt athuganirnar. Brįšun ķslaga ętti ķ raun aš leiša til hękkunar į mešalsjįvarmįli, en hin athugaša hękkun sjįvarmįls sķšan 1992 er ekki ķ samręmi viš žaš magn brįšnašs ķss sem naušsynlegt er til aš śtskżra breytinguna į J2 (jafnvel žó aš hin athugaša hękkun myndi reiknast gersamlega į brįšnun ķss, sem er ekki tilfelliš).
Hvaš žį er aš valda žessum breytingum? (Redistributing Earths Mass, Anny Cazenave, R. Steven Nerem, Science, Vol. 297, 2. įgśst 2002, bls. 783).
Eins og hefur veriš minnst į įšur ķ kaflanum um kvikufalskenninguna, eru meginlöndin aš fljóta, en rannsakendur eru eftir aš komast aš raun um, į hverju žau eru aš fljóta. Ein af žeim vķsbendingum aš meginlöndin séu aš fljóta, er afturkast jökla. Žegar jöklar eša stór svęši ķss brįšna, veldur samdrįtturinn į massanum afturkasti eša hękkun meginlandanna, eša meš öšrum oršum, meginlöndin rķsa žegar ķs brįšnar.
Samkvęmt athugunum var J2 aš minnka fyrir rśmum tveimur įratugum, sem olli jaršvķsindamönnum til aš įlykta aš minnkunin hafi orsakast af brįšnun ķss viš pólana, sem olli landflęminu til aš rķsa vegna afturkasts eftir jökla:
Breytilega pólfletja jaršarinnar (J2) hefur veriš aš minnka vegna afturkasts eftir jökla (PGR). (Recent Earth Oblateness Variation: Unraveling Climate and Postglacial Rebound Effects, Jean O. Dickey o.fl., Science, Vol. 298, 6. desember 2002, bls. 1975).
En hins vegar žżddi skyndileg aukning ķ pólfletju jaršarinnar (J2) (sjį tilvitnun hér aš ofan) aš jafngildi sjö sinnum meiri ķs (100 km3 ķ 700 km3) žyrfti aš hafa brįšnaš til žess aš gera grein fyrir žessum skyndilegum breytingum. Žetta jafngilti greinilega vķštękri massadreifingu, sem var algerlega óskyld athugunum į brįšnun ķss og jökla. Cox og Chao ręša žetta ķ grein sinni frį 2002 ķ tķmaritinu Science:
Nżlegar rannsóknir gefa ķ skyn hröšun į massarżrnun jökla. Mešalrżrnun į jöklum nęst heimskautunum hafši veriš ~100 km3 vatns į įri fyrir įriš 1997, en hefur aukiš hrašann į sķšasta įratugi. Til aš śtskżra breytinguna į hinu athugaša J2 gildi meš meiri rżrnun jöklamassa, žį žyrfti višbótar losun vatnsmagns upp į ~700 km3 į įri. Nišurstaša śr hękkušu GSL [hnattręnt sjįvarmįl] um 2,0 mm/įri fyrir 1998 hefur ekki męlst. Žaš er ólķklegt aš flutningur į vatni frį landi ķ sjóinn geti śtskżrt breytinguna į J2, en hins vegar žarf fleiri nżlegri gögn um hęš jökla og ķss aš śtiloka žetta algerlega. (Detection of a Large-Scale Mass Redistribution in the Terrestrial System Since 1998, Christopher M. Cox, Benjamin F. Chao, Science, 2. įgśst 2002, bls. 831).
Ķ fyrstu andrį viršist slķk skjót hreyfing massa frį pólunum ķ įttina aš mišbaug styšja hugmyndina um hnattręna hlżnun, en athuganirnar segja allt ašra sögu. Alveg eins og stigvaxandi hękkun hitastigs samsvaraši ekki lķnulega hękkun į CO2 į lengri tķmabili, žį samsvarar hin vķštęka massadreifing ekki hinu męldu ķstapi viš pólana. Žaš var einfaldlega ekki nęgilega mikill ķs til aš śtskżra svo skjótt tap. Spurningin er:
Ķ kafla 7.7, sem fjallar um vatnsplįnetulķkaniš, var hringrįs vatns endurskilgreind til aš taka tillit til hins grķšarlega fjölda veita djśpt ķ jöršinni. Žaš eru til žżšingarmiklar vķsbendingar um aš fjöldi veita sem eru žśsundir kķlómetra ašskildir, séu tengdir og aš mikiš vatnsmagn getur fariš um žęr. Enn fremur gefa hin skjótu umskipti į pólfletju jaršarinnar til kynna aš hér séu lotubundnir višburšir aš baki. Žó svo aš viš vitum ekki nįkvęmlega hversu mikiš vatn er hęgt aš dreifa į nż ķ gegnum nešanjaršar veiti, žį er vatnsplįnetulķkaniš eina lķkaniš sem getur gert grein fyrir žęr athuganir sem skrįšar voru af Cox og Chao.
Viš munum įvallt minnast hręšslunnar um hękkun sjįvarmįls meš Gore og ašra aktķvista ķ fararbroddi sem vķsindi sem runnin var af pólitķskum rótum en meš enga fótfestu ķ stašreyndum. Fyrirbošinn um 6 m hękkun sjįvarmįls į žessari öld er gersamlega tilhęfulaus. Jafnvel ef viš ęttum aš gera rįš fyrir hęsta vöxt sjįvarmįls (3 mm/įri) sem hefur męlst į sķšasta įratugi meš gervihnattamęlingum, žį jafngildir žaš ašeins 300 mm, eša 30 cm į heilli öld. Lotubundiš ešli nįttśrunnar į J2 jaršarinnar er klįrlega tengt stjarnfręšilegum višburšum, og žaš eru einnig hinar óvęntu breytingar sem Cox & Chao tóku eftir.
Meginflokkur: Bindi I - Kafli 9 | Aukaflokkur: Vķsindi og fręši | Facebook
Bęta viš athugasemd [Innskrįning]
Žś ert innskrįš(ur) sem .
Innskrįning