Falskenningin um ísöld

Síðasta umræðuefnið í undirkaflanum um falskenninguna um jarðfræðilegan tíma er önnur falskenning sem er kennd í dag eins og hún væri staðreynd – falskenningin um ísöld. Líkt og í kviku-falskenningunni hefur þessi ranga kenning aldrei haft neinar beinar sannanir til að styðjast við, jafnvel þótt hún sé notuð í öllum nútíma vísindum sem leið til að útskýra aðrar vísindakenningar. Nánar verður fjallað um ísöldina síðar, en núna er ætlunin að snerta það helsta.

„Ísöldin“ er vinsæl kenning í nútíma samfélagi okkar. Hún er innblástur fyrir fjölda skemmtana og kvikmynda upp á síðkastið. Til eru rannsóknarmiðstöðvar fyrir ísöld sem rannsaka ískjarna sem talið er að hafi myndast fyrir meira en „tugum þúsund“ árum síðan:

Ískjarnarnir, sem koma frá ýmsum stöðum á Suðurskautslandinu og Grænlandi, innihalda loftbólur sem voru innilokaðar þegar ísinn myndaðist fyrir meira en tugum þúsunda ára síðan. Með því að mæla ákveðið magn súrefnissamsætu í þessum loftbólum, gátu rannsakendur ákveðið mynstur í gróðurvexti  um allan heim á því tímabili. (Heimasíða National Science Foundation).

Hins vegar þýðir raunveruleiki allsherjar flóðsins, tímasetning þess og umfang, að þegar gjörvöll jörðin var þakin vatni, myndu köldu heimskautasvæðin (og öll íslög sem mynduðust áður) bráðna eða breytast töluvert á meðan stórflóðið stóð yfir fyrir nokkrum þúsund árum síðan.

Louis Agassiz, prófessor í Sviss og síðar í Harvard, Bandaríkjunum, lagði til að víðáttumikil íslög þöktu stóran hluta norðurhvelsins fyrir nokkrum þúsundum árum síðan. Sem sönnun fyrir því sá hann möl og smásteina sem hafa fundist víða í Norður-Ameríku og gerði hann ráð fyrir að þeir hafi dottið niður úr ísþekjunum þegar þær skriðu niður fjöllin.

Árið 1855 birtist grein um fljótandi steina í Scientific American sem sýndi hvernig þessi hugmynd varð bæði vinsæl og ótrúleg:

Á Manhattan eyjunni sjáum við ótal lausa steina í öllum stærðum, allt frá litlum malarhnullungum til kletta sem vega fleiri tonn. Þessir steinar uxu ekki þar sem þeir fundust og engin mannshönd bar þá þangað. Hvaðan komu þeir? Eina trúverðuga kenninginn er að þeir staðir þar sem þeir finnast nú, voru eitt sinn sjávarbotn þar sem borgarísjakar flutu yfir frá Íshafinu, með þessa steina inni í þeim, og leystust upp í heitari sjávarstraumum og slepptu þannig steinfarmi sínum. Til að fá hugmynd um tíma þar sem stórir ísjakar flutu yfir þeim stað þar sem New York stendur nú, virðist vinna jafn þungt á ímyndunaraflinu eins og að trúa á „undralampa“ Alladíns. (Floating Rocks, Scientific American, mars 2005, bls. 16).

En er ísöldin „eina trúverðuga kenningin“ til að útskýra flutning á þessu óvenjulegu seti? Ekki lengur. Vatnsplánetulíkanið sýndi að gosbrunnar geta kastað út set af hvers konar stærð, þar á meðal stórum steinum, upp á yfirborðið úr djúpum jarðar. Vegsummerki gosbrunna í kaflanum um allsherjar flóðið sýndi hvernig það gerðist og að það hafi gerst hlutfallslega nýlega og breytt útliti landslags víða á jörðinni.

Falskenningin um ísöld tekur ekki tillit til áhrifa frá gosbrunnum og, líkt og í falskenningunni um hnattræna hlýnun, hefur enga skráða útskýringu fyrir orsökinni. Veik kenning er sú kenning sem vantar orsök eða gangvirki sem gerir grein fyrir því fyrirbæri sem fyrir augu ber. Kenningin um ísöld hefur aldrei sýnt neina slíka orsök fyrir myndun meiri háttar ísþekju eða liðinna jökulskeiða, eins og útskýrt er í kennslubókinni The Essentials of Geology:

Heilmargt er vitað um jökla og mótun lands af jöklum… Engu að síður hefur almennt viðurkennd kenning um orsök jökulskeiða enn ekki komið fram. (Essentials of Geology: áttunda útgáfa, Frederick K. Lutgens, Edwards J. Tarbuck, Prentice Hall, 2003, bls. 240).

Ein megin ástæðan fyrir því að þessi kafli um falskenninguna um ísöld var rituð, var að útskýra jarðfræðilega leyndardóma sem engin önnur kenning en allsherjar flóðið getur útskýrt. Myndin hér að ofan er kort af jörðinni sem sýnir útbreiðslu á hinni fræðilegri ísþekju sem rannsakendur leggja til að hafi verið þarna í síðasta „hámarki jökulsins“. Klárlega nær hann ekki niður í suðvesturhluta Bandaríkjanna, þó svo að malarhnullungar, möl og annað set af óþekktum uppruna, stundum hundruði metra þykkt, er á víð og dreif í landslaginu.

Enn fremur eru margir eyðimerkurdalir greinilega sorfnir út af ótrúlegu magni vatnsflæðis. Þetta fyrirbæri þarfnast útskýringar og, að því er virðist, er falskenningin um ísöld eina svar nútíma jarðfræðinnar. Jarðfræðingar í Arisóna telja að jöklar hafi eitt sinn myndast í fjöllum Arisóna á meðan síðasta jökulskeiðið stóð yfir, bráðnað og orsakað aukið vatnsflæði á þeim tíma og myndað „stóra dali í röngu hlutfalli“. Úr Arizona Geological Survey:

Mikið af hinni nútíma staðfræði breyttist á meðan ísöldin og nútíminn stóð yfir þegar úrkoman var hærri en hún er í dag. Árdalir og flóðsléttur víkkuðu á tímum þar sem ár voru vatnsmeiri en þær eru í dag. Í suðurhluta Arisóna virðast margar litlar, slitróttar eða uppþornaðar ár og lækir hafa sorfið stóra dali í röngu hlutfalli. (Arizona Geology).

Fyrsta setningin í þessari yfirlýsingu brýtur strax í bága við eina af burðarsúlum nútíma jarðfræði – sístöðuhyggjunni. Flóðslétturnar í Arisóna í dag eru klárlega ekki dæmigerð fyrir veðráttu Arisóna síðastliðna alda. Jarðfræðingar Arisóna koma réttilega auga á að meira vatn en nokkur maður hafi nokkurn tímann séð í nútímanum, flæddi eitt sinn niður marga dali, sem víkkaði þá út, langt umfram það sem rof er megnugt um í dag.

Afrennsli jökla, eða jökulár, er ekki mjög ólíkt leysingum á vorin nú til dags. Jafnvel þótt vatnsrennslið hafi verið hundrað sinnum meira, getur það ekki verið ábyrgt fyrir mörgum af þeim vatnsrofnum dölum víða í suðvesturhluta Bandaríkjanna, einkum í þeirri hæð yfir sjávaramáli þar sem það er þekkt að jöklar hafi aldrei verið til. Breiðu dalirnir og hinar miklu flötu sléttur í leyndardómnum um dalvíkkunina sem útskýrð er í falskenningunni um hringrás bergs, gátu ekki hafa komið frá „á“ sem flæddi undan jökli sem bráðnaði. Slétturnar eru of víðáttumiklar og allt of flatar.

Utan eyðimarkanna fyrirfinnst gervi-jökulruðningur nærri því alls staðar – og gosbrunnar eru lykillinn að nánast þeim öllum. Eitt dæmi finnst í Washington fylki, Bandaríkjunum, þar sem einn jarðfræðingur, sérfræðingur í jöklafræði, sannaði að setið í ám í kringum Rainier fjallinu kom ekki frá jöklum eins og áður var talið. Dwight Crandell ræðir um hvernig hann afsannaði kenninguna um jökulruðning snemma á ferli sínum í eftirfarandi viðtali:

Hann sagði að vinna við St. Helens fjallinu lagði mikið til framfara á eldfjallafræði, en margt varðandi eldfjöll er áfram leyndardómur.

Þrátt fyrir þá frægð sem hann hefur áunnið sér sem eldfjallafræðingur, hefur Crandell sérhæft sig í jöklafræði snemma á ferli sínum.

Reyndar, sagði hann, var hápunktur starfsferils hans sem jarðfræðingur að afsanna kenningu um að 5000 ára gamalt set niður með ánni frá Rainier fjallinu hafi verið leifar af jökulruðningi. Á sjötta áratugi síðustu aldar sannaði Crandell að þetta hafi verið flæði mola úr Rainier fjallinu, þekkt sem Osceola eðjuhlaupið. Það er eitt það stærsta eðjuhlaup úr eldfjalli sem þekkt er í heiminum, samkvæmt Crandell. (Heimasíða óvirk).

Osceola eðjuhlaupið á margt sameiginlegt með eðjuhlaupinu úr St. Helens fjallinu, sjá mynd hér að neðan. Um miðjan níunda áratug þakti eðjuhlaup úr St. Helens fjallinu um það bil 260 ferkílómetra svæði. Osceola eðjuhlaupið þakti um það bil 330 ferkílómetra svæði og skildi eftir sig smágrjót sem áður var sagt vera úr jöklum ‚ísaldar‘. Stóru eldfjöllin Rainier og St. Helens eru í raun eldfjöll vatnsgosa, enda kom ekkert hraunflæði úr gígum þeirra, heldur steinar og setfyllt vatn, hitað með jarðskjálftanúningi, sem flæddi með miklum krafti inn í nærliggjandi sléttur. Þetta er umfjöllunarefni í vatnsplánetulíkaninu í fyrsta bindinu.

Athugasemdir

[Hrólfur Þ Hraundal, 23.4.2019 kl. 23:00]

Þú lifir í heimi sem er ekki til, en ég nenni ekki að smíða hann handa þér.

[Jónas Gunnlaugsson, 25.4.2019 kl. 20:16]

Þakka ykkur báðum fyrir þessar vangaveltur, ég læri af ykkur.

Það er ekki svo langt á milli okkar.

Það er gott að þekkja það sem haldið er rétt í dag, og að reyna að sjá nýtt sjónarhorn.

Þakka aftur.

Egilsstaðir, 25.04.2019  Jónas Gunnlaugsson.