Vatnsdalir á Mars

Á Þaris-svæðinu á plánetunni Mars finnum við stærsta fjall sólkerfisins. Minnsta af Þaris-eldfjöllunum þremur, Pavonis Mons – „Páfuglafjall“ á latínu – rís 14 km upp úr yfirborðinu, 1,5 sinnum hærri en Mt. Everest. Á fjallshlíðinni er að finna hundruði landslagsþátta sem eru áhrifamiklir vitnisburðir um blauta sögu Mars. Myndin hér að ofan er í hárri upplausn sem sýnir svæði á fjallshlíð Pavonis Mons, en þar sjáum við marga vatnsgíga og vatnsrásir sem kallast vatnsdalir. Vatnsdalur er rás sem myndast skjótt vegna mikils flæðis setmettaðs vatns, ekki ólíkt þeim jökulhlaupa sem þekkjast á Íslandi. Á þessari mynd sjást bæði stórir og smáir vatnsdalir, auk nokkurra vatnsgíga.

Í staðinn fyrir að viðurkenna að þessar rásir mynduðust vegna vatns, eru jarðfræðingar þeirrar skoðunar að þetta séu hrundir hraunhellar:

Rannsakendur trúa því að þetta eru hraunhellar, rásir sem mynduðust upprunalega með heitri, rennandi hraunbráð sem mynda skorpu þegar yfirborðið kólnar. Hraun heldur áfram að flæða undir storknaða yfirborðið, en þegar hraun hættir að renna og rásirnar tæmast, hrynur yfirborðið og myndar ílangar dældir. Svipaðar rásir eru vel þekktar á Jörðinni og á Tunglinu. (Heimasíða ESA).

Síðasti hluti þessarar tilvitnunar er bæði réttur og rangur. „Svipaðar rásir eru vel þekktar … á Tunglinu“ er rétt að hluta til vegna þess að við sjáum sömu landslagsþætti á Tunglinu en þeir finnast ekki á Jörðinni. Það er satt að það eru til hraunhellar á Jörðinni en þeir eru örsmáir í samanburði við landslagið á Mars. Það eru sex ástæður fyrir því að þessar rásir og þessir dalir eru ekki hrundir hraunhellar.

Í fyrsta lagi, þá eru ekki til neinir sambærilegir hrundir hraunhellar á Jörðinni, að minnsta kosti ekki stórir. Ekkert á Jörðinni kemst nálægt því í stærð við rásirnar á Mars, sem sumar hverjar eru nokkrir kílómetrar breiðir og margir kílómetra langir. Stærsti hraunhellirinn á Jörðinni sem hefur hrunið er um það bil hundrað sinnum minni en dalirnir á Mars, sjá mynd hér að neðan. Það er einfaldlega engin sönnun fyrir því að hraunhellar getir verið svona stórir.

Í öðru lagi mætti búast við að með svo stórum hraunrásum sem hrynja niður, myndu risastórir steinar og hraunhellur vera sjáanleg í dölunum. Hins vegar sést ekkert slíkt á myndunum sem þó hafa háa upplausn.

Í þriðja lagi, kílómetra löngu rásirnar og dalirnir mjókka smám saman en bæði breiddin og dýptin minnka. Þetta er ekki einkenni þeirra hrundu hraunhella sem þekkjast á Jörðinni, en þekkjast hins vegar í dölum sem hafa veðrast í vatni. Auk þess eru dalirnir á Mars stöðugt meðfram yfirborðinu sem sýnir að þeir mynduðust á yfirborðinu. Hraunhellar á Jörðinni myndast hins vegar neðanjarðar og fylgja ekki alltaf yfirborðinu. Þannig að margir hraunhellar á Jörðinni hafa fallið saman þar sem þeir eru stundum nálægt yfirborðinu og hafa heila hella sem teygja sig dýpra niður. Rásirnar á Mars sýna samfellu á allri lengd sinni í rásinni. Þetta er vegna yfirborðsrof vatns.

Í fjórða lagi sýna raunverulegir samanfallnir hraunhellar á Jörðinni grófan og flatan botn í rásinni, á meðan rásirnar á Mars sýna bæði fíngerða og annaðhvort flatan botn eða V-laga dali, sem passar ekki við kenninguna um hrun. Hins vegar passar bæði við vatnsdalslíkanið, en rásir með flata botna myndast þegar leðjukennt vatn og þykkt set flæðir niður dalina en V-laga dalir myndast með orkuríkri vatnshreyfingu á tímabili mikils flæðis eða flæðis niður brattar brekkur – bæði skýrir V-laga rásir.

Í fimmta lagi eru flest hraunflæði á Jörðinni dökk, oftast svört að lit. Járn í jarðvegi Jarðarinnar stuðlar að hinum einkennandi dökka lit. Yfirborð Mars inniheldur mikið járn en dalirnir sem sjást á ljósmyndum Mars Express eru greinilega ekki svartir. Það er hlutfallslega lítill vindur og veður í þeirri hæð þar sem dalirnir eru, þannig að það er ólíklegt að þeir voru þaktir af vindi bornu seti. Í öllu falli, landsvæðið er óhemju samleitin og engar svartar hraunhellur liggja í dölunum. Á Mars er fullt af slíkum hraunsteinum, en þeir eru bara annars staðar.

Í sjötta lagi og mest sannfærandi sönnunin fyrir því að stóru rásirnar á Mars eru vatnsdalir, er að finna inni í dölunum sjálfum. Í rásinni sem sést á myndinni hér að ofan er röð gíga meðfram botninum sem einnig sést á myndinni hér að neðan. Slíkir gígar eiga svo sannarlega ekki upptök sín í árekstri og það er jafn augljóst að þeir eru ekki heldur vegna hruns hraunhellis.

Lárétt röð dælda á yfirborði plánetu myndast meðfram línu þar sem veikleiki er í fleka. Þessar sprungur skerast við djúpan veiti sem skapar rásir fyrir vatnshreyfingu. Þyngdarafls-núningur ofurhitar vatnið sem þenst snögglega út í átt að yfirborðinu þar sem það springur og þeytir ofanáliggjandi seti burt. Eftir fyrsta útbrotið, heldur vatn áfram að flæða hratt úr nýmyndaða vatnsgígnum og skolar burtu jarðvegi og myndar þannig útskolaðar rásir. Brottnám af slíku magni af seti meðfram sprungu minnkar þrýstinginn á yfirborðinu sem leiðir til aukins vatnsgoss.

Athugasemdir

[Kolbrún Katla Jónsdóttir (IP-tala skráð) 13.2.2018 kl. 13:12]

Það er skrítið að vísindamenn neita því svo innilega að vatn valdi þessu fyrst það eru svona margar sannanir.

[Soley Albertsdottir (IP-tala skráð) 13.2.2018 kl. 13:17]

áhugaverðir punktar og góð rök. skrítið hvernig vísindamenn hafa (ættu að hafa) þessa punkta en telja rásirnar samt vera hraunhellar en ekki að þær hafi myndast vegna vatns.

[Gabríel Werner Guðmundsson (IP-tala skráð) 13.2.2018 kl. 13:20]

Þessir hraunhellar eru einstaklega flott fyrirbæri. Eina skýringinn sem ég gæti séð er einmitt þetta hraunflóð sem gæti hafa átt sér stað. Svipað með jörððina og skorpuna ef hún gliðnar þýtur upp hraun úr deighveli jarðar, ég held að það sé svipuð saga með Mars. Kannski að undir jarðskorpu Mars sé hraun sem hefur komið upp á yfirborðið og þannig myndað þessa hella sem með tímum hafa myndast eins og þeir eru í dag. Þetta er allavega svona ágiskun en klárlega efni sem gaman væri að rannsaka og fá betri svör við!

[Stefan Hermundsson (IP-tala skráð) 13.2.2018 kl. 13:22]

Mér finnst það skringilegt að margir vísindamenn eru ekki að trúa að það séu vatnsdalir á Mars. en greinin eru mjög áhugaverð og efnisrík, sýnir hvað það er líklegt að vatnsdalir eru á Mars.

[Gabríel Werner Guðmundsson (IP-tala skráð) 13.2.2018 kl. 13:23]

Annar möguleiki væri auðvitað vatn þar sem vísindamenn vita að vatn hafi verið á Mars áður fyrr og svipað með vatn hér á jörðinni að ef það gufar upp eða þornar getur það skilið eftir sig alskonar jarð undranir ef svo má kalla. Það er því ekki gott að segja hvernig þessi fyrirbæri "hraunhellar" hafi myndast víst ef vísindamenn hafa ekki nákvæma skýringu.

[Trausti Rafn Björnsson (IP-tala skráð) 13.2.2018 kl. 13:24]

Það er svo margt sem bendir til þess, setjum meira efni í að rannsaka þetta ig fá svarið! Þetta er nefnilega gífurlega áhugavert! 

[Ýmir Atlason (IP-tala skráð) 13.2.2018 kl. 13:25]

Ég get vel trúað því að þetta er eftir hrun hraunhella, það eru allt auðruvísi að aðstæður þarna á mars en á jörðinni. En ef þetta eru hraunhellar þá passar það ekkert við það að hellarnir séu V-laga og með fíngerðan botn.

[Valberg Halldórsson (IP-tala skráð) 13.2.2018 kl. 13:25]

Þetta er góð kenning og er mögulega sú réttasta. Það er útilokað að þessar dældir myndist við árekstra og það að þetta séu allt hraunhellar er allt of ólíklegt því þessar dældir eru alltof stefnufastar. En það að þetta hafi myndast við vatnsgos er ekki svo bilað. Það að eitt vatnsgos geti leitt til fleiri vatnsgosa í röð er mögulegt og dældirnar eru af mismunandi stærðum og gerðum sem gæti þýtt að vatn hafi myndað þessar dældir. 

[Hugi Snær (IP-tala skráð) 13.2.2018 kl. 13:29]

Ég er ekki viss um það hvort að þetta séu vantnsgígar eða hrundir hraunhellar. Ég er hins vegar á því að það er ekki nóg að segja að þetta séu vatngígar, bara út af því að það er skortur af sönnunargögnum fyrir hraunhellakenningunni.

[Bjarki Óskarsson (IP-tala skráð) 13.2.2018 kl. 13:30]

Mér finnst líklegra að þetta sé eftir vatn en ætla ekki að útiloka neina möguleika. Það þarf að rannsaka þetta meira.

[Harpa Rós Jónsdóttir (IP-tala skráð) 13.2.2018 kl. 13:35]

Kenningin með hraunhellana er natturulega góð að vissu leyti ef litið er snögglega á útlit þess og það borið saman við jörðina, en ég held akkúrat að það sé ekki vegna röð gígana sem eru þá taldir vera vatnsgígar og engar víbendinar er að finna í kringum dalina. Ég væri nú samt sem áður til í að heyra fleiri sannarnir og sérstaklega með það hvað það hefði þurft mikið vatn til að mynda þessu stóru dali og hvaðan vatnið kæmi þá.

[Gunnar Ingi Guðjónsson (IP-tala skráð) 13.2.2018 kl. 13:39]

Enn og aftur um vatn á Mars. Þessi grein rífur niður sú hugsun sem jarðfræðingar höfðu um að rásirnar á Mars væru hrundir hraunhellar. Þessar vatnsrásir geta alveg verið bara vatnsrásir, en kannski eru þessar vatnsrásir eitthvað annað.

[Berglind Elsa (IP-tala skráð) 15.2.2018 kl. 17:29]

Hvernig geta vísindamenn verið svo viss um það? Engin veit 100% hvernig allt gerðist í geimnum. Vísindamenn þurfa að skoða þetta betur og ekki útiloka aðrar kenningar.

[Logi Jökulsson (IP-tala skráð) 15.2.2018 kl. 18:44]

Það er talið að fyrir um 3,5 milljarð árum var haf á Mars sem umlykti hálfa plánetuna. Til að vatn í vökvaformi gæti verið á þessari plánetu er líklegat að Mars hafi haft gróðurhúslofttegunda "teppi" af koltvíoxíð yfir allri plánetunni um 1000 sinnum þykkara en á jörðinni. Sú kenning styður fullkomlega þessa kenningu um vatnsgígana á Mars og það er augljóst að aitthvað hafi flætt úr þessum gígum. Get ekki beðið þar til SpaceX lendir geimskutlu á Mars og skoðar allt þetta nánar.

[Borgar Ben (IP-tala skráð) 15.2.2018 kl. 21:40]

Áhugavert að vísindamenn séu að skjóta niður að vatn hafi haft þessi áhrif þrátt fyrir það að það séu svona margar kenningar um það. Verður fróðlegt að sjoða niðurstöðuna þegar hún kemur

[Gylfi þór Ósvaldsson (IP-tala skráð) 15.2.2018 kl. 23:08]

Þetta er mjög áhugavert. Ekki vissi ég einu sinni að þetta væri til á Mars. En þessar kenningar eru sannfærandi en sumar ekki. Eins og með þessa hrunda hraunhella kennningu. Mér finnst hún ekki vera það sannfærandi, vegna þessa sex atriða sem sanna að þetta getur ekki verið vegna þess. Ég held meira í við vatns kenninguna. Að það hafi komið upp vatn og komið með svo miklum krafti og mótað þessa dali. Það er meira sannfærandi. Annars mjög áhugaverð grein.

[Heiðrún Anna Hlynsdóttir (IP-tala skráð) 16.2.2018 kl. 09:28]

Mjög áhugaverð og frekar sannfærandi grein. Mjög skrítið samt að það séu margir sem halda að þetta séu ekki afleiðingar vatns. En það þyrfti að rannsaka þetta betur og ekki útiloka neitt.

[Sigurður Rafn (IP-tala skráð) 16.2.2018 kl. 09:35]

Ég ætla ekki að segja að þetta er vatnsgigar bar vegna það er ekki nóg sönnun fyrir hraunhella því umhverfið á mars er miklu meira öðruvísi en á jörðinni. Eins og með súrefnið, vatnið og þyngdarafl er langt frá því líkt og á jörðu svo svona stórir hraunhellar gætu alveg skeð.

[María Guðný (IP-tala skráð) 16.2.2018 kl. 11:24]

mér finnst alveg trúverðulegt að vatn hafi gert þetta. þesss vegna finnst mér vatns kenninging vera raunverulegri heldur en hrunda hraunhella kenningin. það auðvitað þarf bara að rannsaka þetta betur og reyna að komast að niðurstöðu. flott grein! 

[Koichi Takano (IP-tala skráð) 16.2.2018 kl. 13:24]

Mér finnst það hlútur að vera til af vatn en ég get ekki segið meira af því að jafnvel vísindamenn gerði mistök um þetta.

[Alexandra Diljá (IP-tala skráð) 18.2.2018 kl. 17:12]

Mjög áhugaverð og góð grein. Mér finnst það líklegra að þetta sé eftir vatn en ef vísindamenn eru ekki vissir með þetta þá veit ég ekki alveg. Væri gaman að skoða þetta betur! 

[Lilja Ragnarsdóttir (IP-tala skráð) 19.2.2018 kl. 00:28]

Mér finnst mjög líklegt að þessir dalir séu eftir vatn frekar en eftir hraun. Bæði þar sem að það er svo mörg rök gegn því að þetta sé eftir hraun en líka afþví að vísindamenn eru alltaf að uppgvötva fleir staði og plánetur sem höfðu einu sinni vatn.

[Steinunn Ingibjörg (IP-tala skráð) 23.2.2018 kl. 09:38]

Allar þessar vísbendingar um að þetta séu vatnsdalir, en samt eru ekki allir sannfærðir um það. En mikilvægt að útiloka ekki aðrar kenningar, eins og einhver hérna sagði þá er súrefnið, þyngdaraflið og vatnið allt öðruvísi en á jörðu svo í rauninni er allt er mögulegt.

[Samúel Guðmundsson (IP-tala skráð) 18.2.2019 kl. 14:03]

Góðir punktar. Ég myndi vilja sjá hvað þessir vísindamenn myndu segja við þessum rökum. Hvort þessarra kenninga myndi standast?

[Halla Helgadóttir (IP-tala skráð) 18.2.2019 kl. 14:12]

Hraunhellar eru merkileg og flott fyrirbæri. Mér finnst mjög erfitt að trúa sumum kenningum sem vísindamenn setja fram. Þeir tala eins og þeir viti nákvæmlega hvernig allt gerðist en ekki er hægt að vita 100% hvernig hlutir í geimnum gerast. 

[Hekla Rún Harðardóttir (IP-tala skráð) 19.2.2019 kl. 14:40]

Áhugavert að jarðfræðingar neiti því að vatn valdi þessu fyrst það eru svona margar sannanir og maður spyr sig hvort þeir séu bara í afneitun eða hvort þetta séu í raun hrundir hraunhellar þrátt fyrir yfirgnæfandi sannanir að vatn valdi þessu.