Stuðlaberg

Eitt af því fallegasta sem við upplifum í íslenskri náttúru er svokallað stuðlaberg, oft kallað basaltsúlur á öðrum tungumálum. Stuðlaberg er ekki séríslenskt fyrirbrigði en þetta náttúruundur er hægt að finna í öllum heimsálfum. Mikil umræða var í gangi á 19. öld þess efnis, hvort hinar svokölluðu basaltsúlur voru frá eldgosum komnar eða hvort þær mynduðust í vatni.

Íslenskur eldfjallafræðingur Haraldur Sigurðsson skrifaði í bók sinni Melting the Earth:

„Jarðfræðingurinn sem fyrstur manna sýndi fram á uppruna basalts var Nicholas Desmarest (1725-1815), andstætt yfirlýsingu Guettards um að stuðlaberg í Auvergne ætti uppruna sinn í vatni.

Á meðan hann var að klifra á Prudelle hálendinu nálægt Mont d‘Or, tók Desmarest eftir nokkrum lausum stuðlum í hinu dökka basalti sem höfði dottið úr kletti fyrir ofan. Hann rakti steinana þangað sem þeir féllu upprunalega úr og fann þar svipaða stuðla sem stóðu lóðréttir í klettinum og bentu upp en ofan á þá lá gjallkennt hraunlag. Þessi einfalda athugun hans á stuðlabergi sem hluti af hraunflæði stendur sem megin framför í vísindum.“

Þá var það bara ákveðið. Stuðlaberg er storkuberg vegna þess að það sást hraunlag yfir einu þeirra! Stuðlaberg (sem er basalt) er hins vegar ekki tilkomið úr gosi, enda finnst kvars í basalti sem vitnisburður um það að það geti ekki verið storkuberg. Oft heyrum við það sagt að stuðlaberg myndaðist vegna „kælitækni“ hrauns, þ.e. fljótandi hraun sem safnast hefur í dæld storknar fyrst á yfirborðinu og myndast þá þessar sexhyrndar sprungur vegna samdráttar, en þær ferðast síðan í þriðju víddina og mynda þessar súlur. En spyrjum okkur eftirfarandi grundvallar spurningar:

Ef basalt myndast úr eldgosum, hvers vegna sjáum við þá aldrei myndun stuðlabergs í eldgosum í dag?

Það sem er merkilegt, er að það vantar alla sönnun á því að basalt eigi uppruna sinn í eldgosum eins og Desmarest hélt fram. Í dag staðhæfa jarðfræðingar mjög frjálslega að stuðlaberg sé storkuberg.

Hér koma fleiri grundvallar spurningar:

Ef þetta stuðlaberg í Reynisfjöru er storkuberg, hvers vegna ná stuðlarnir ekki jafn hátt upp á það yfirborð hrauns sem á hafa verið þar? Engin ummerki er um brot stuðla fyrir neðan.

Ef stuðlaberg myndaðist eins og nútíma vísindi segja til um, hvernig má það vera að stuðlar séu ekki lóðréttir eins og þessir í Reynisfjöru? Í hvaða eðlisfræði streymir varmi niður um eitthvað horn ef yfirborðið er slétt?

Athugið, að til eru láréttir stuðlar, t.d. við Arnarstapa og hjá Hljóðaklettum.

Þessir stuðlar við Aldeyjarfoss eru beinir og fínir neðst en beygja í allar áttir efst.

Ef stuðlaberg er til komið vegna eldgoss, ættu þá ekki beinu súlurnar að vera efst, næst yfirborðinu og frekar óreglulegar súlur þegar neðar dregur? Hvernig á varmaflæðið að hafa verið með slíku óreglulegum stuðlum nálægt yfirborðinu?

Að lokum sýni ég Djöflaturninn (Devil‘s Tower) í Wyoming, Bandaríkjunum. Þetta stuðlaberg er reyndar ekki úr basalti, heldur flokkast sem fónólít porfúra. Þetta er heilt fjall, yfir 1500 m hátt! Stóra spurningin hlýtur að hljóma í huga allra: Hvernig myndaðist þetta fjall? Svarið sem nútíma vísindi gefa er það sama og fyrir íslenskt stuðlaberg – storkuberg. Samt fyrirfinnst engin ummerki eldsumbrota á stóru svæði í kringum Djöflaturninn, engin gosaska, ekkert hraun og fyrir öllu, engar ár til að valda rofi og ekkert set af því efni sem á að hafa umlukið fjallið þannig að stuðlarnir gætu myndast.

Til er miklu betri útskýring á myndum stuðlabergs en nútíma vísindi eru að telja okkur trú um.