Stušlaberg

Eitt af žvķ fallegasta sem viš upplifum ķ ķslenskri nįttśru er svokallaš stušlaberg, oft kallaš basaltsślur į öšrum tungumįlum. Stušlaberg er ekki sérķslenskt fyrirbrigši en žetta nįttśruundur er hęgt aš finna ķ öllum heimsįlfum. Mikil umręša var ķ gangi į 19. öld žess efnis, hvort hinar svoköllušu basaltsślur voru frį eldgosum komnar eša hvort žęr myndušust ķ vatni.

Ķslenskur eldfjallafręšingur Haraldur Siguršsson skrifaši ķ bók sinni Melting the Earth:

„Jaršfręšingurinn sem fyrstur manna sżndi fram į uppruna basalts var Nicholas Desmarest (1725-1815), andstętt yfirlżsingu Guettards um aš stušlaberg ķ Auvergne ętti uppruna sinn ķ vatni.

Į mešan hann var aš klifra į Prudelle hįlendinu nįlęgt Mont d‘Or, tók Desmarest eftir nokkrum lausum stušlum ķ hinu dökka basalti sem höfši dottiš śr kletti fyrir ofan. Hann rakti steinana žangaš sem žeir féllu upprunalega śr og fann žar svipaša stušla sem stóšu lóšréttir ķ klettinum og bentu upp en ofan į žį lį gjallkennt hraunlag. Žessi einfalda athugun hans į stušlabergi sem hluti af hraunflęši stendur sem megin framför ķ vķsindum.“

Žį var žaš bara įkvešiš. Stušlaberg er storkuberg vegna žess aš žaš sįst hraunlag yfir einu žeirra! Stušlaberg (sem er basalt) er hins vegar ekki tilkomiš śr gosi, enda finnst kvars ķ basalti sem vitnisburšur um žaš aš žaš geti ekki veriš storkuberg. Oft heyrum viš žaš sagt aš stušlaberg myndašist vegna „kęlitękni“ hrauns, ž.e. fljótandi hraun sem safnast hefur ķ dęld storknar fyrst į yfirboršinu og myndast žį žessar sexhyrndar sprungur vegna samdrįttar, en žęr feršast sķšan ķ žrišju vķddina og mynda žessar sślur. En spyrjum okkur eftirfarandi grundvallar spurningar:

Ef basalt myndast śr eldgosum, hvers vegna sjįum viš žį aldrei myndun stušlabergs ķ eldgosum ķ dag?

Žaš sem er merkilegt, er aš žaš vantar alla sönnun į žvķ aš basalt eigi uppruna sinn ķ eldgosum eins og Desmarest hélt fram. Ķ dag stašhęfa jaršfręšingar mjög frjįlslega aš stušlaberg sé storkuberg.

Hér koma fleiri grundvallar spurningar:

IMG_1712

Ef žetta stušlaberg ķ Reynisfjöru er storkuberg, hvers vegna nį stušlarnir ekki jafn hįtt upp į žaš yfirborš hrauns sem į hafa veriš žar? Engin ummerki er um brot stušla fyrir nešan.

IMG_1726 - afrit

Ef stušlaberg myndašist eins og nśtķma vķsindi segja til um, hvernig mį žaš vera aš stušlar séu ekki lóšréttir eins og žessir ķ Reynisfjöru? Ķ hvaša ešlisfręši streymir varmi nišur um eitthvaš horn ef yfirboršiš er slétt?

Athugiš, aš til eru lįréttir stušlar, t.d. viš Arnarstapa og hjį Hljóšaklettum.

IMG_1833

Žessir stušlar viš Aldeyjarfoss eru beinir og fķnir nešst en beygja ķ allar įttir efst.

Ef stušlaberg er til komiš vegna eldgoss, ęttu žį ekki beinu sślurnar aš vera efst, nęst yfirboršinu og frekar óreglulegar sślur žegar nešar dregur? Hvernig į varmaflęšiš aš hafa veriš meš slķku óreglulegum stušlum nįlęgt yfirboršinu?

Devils Tower

Aš lokum sżni ég Djöflaturninn (Devil‘s Tower) ķ Wyoming, Bandarķkjunum. Žetta stušlaberg er reyndar ekki śr basalti, heldur flokkast sem fónólķt porfśra. Žetta er heilt fjall, yfir 1500 m hįtt! Stóra spurningin hlżtur aš hljóma ķ huga allra: Hvernig myndašist žetta fjall? Svariš sem nśtķma vķsindi gefa er žaš sama og fyrir ķslenskt stušlaberg – storkuberg. Samt fyrirfinnst engin ummerki eldsumbrota į stóru svęši ķ kringum Djöflaturninn, engin gosaska, ekkert hraun og fyrir öllu, engar įr til aš valda rofi og ekkert set af žvķ efni sem į aš hafa umlukiš fjalliš žannig aš stušlarnir gętu myndast.

Til er miklu betri śtskżring į myndum stušlabergs en nśtķma vķsindi eru aš telja okkur trś um.


« Sķšasta fęrsla | Nęsta fęrsla »

Bęta viš athugasemd

Ekki er lengur hęgt aš skrifa athugasemdir viš fęrsluna, žar sem tķmamörk į athugasemdir eru lišin.

Innskrįning

Ath. Vinsamlegast kveikiš į Javascript til aš hefja innskrįningu.

Hafšu samband